Ewa Ganowicz
Na obecny stan sytuacji mniejszości narodowych w Polsce wpłynęły określone wydarzenia historyczne i określone działania polityki państwowej. Zgodnie ze spisem ludności z 2011 roku (dane ze spisu ludności z 2021 roku, dotyczące mniejszości narodowych nie zostały na dzień dzisiejszy opublikowane) spośród 38,5 miliona mieszkańców, przynależność do mniejszości narodowych zadeklarowało mniej niż pół miliona, co stanowi ponad 1% mieszkańców Polski.
W takim ujęciu możemy powiedzieć, że Polska stanowi przykład kraju jednonarodowościowego. Jednak biorąc pod uwagę historię Polski kwestia odnosząca się do mniejszości narodowych, posiadała zgoła inny stan rzeczy. W przeszłości Polska była państwem, którego terytorium pokojowo zamieszkiwali przedstawiciele wielu narodów, kultury, obyczajów, religii, języków. W I Rzeczypospolitej takie pokojowe istnienie było możliwe do osiągnięcia dzięki stosunkowo niskiej świadomości przynależności do narodu. W tym okresie raczej przynależność społeczna była identyfikatorem a niżeli wiadomość przynależności narodowej. Cechami odróżniającymi był język i religia. W tym okresie ziemie obecnej Litwy, Białorusi, części Ukrainy i Polski stanowiły strukturę państwową opartą nie na podboju terytorialnym, lecz na dobrowolnej Unii. W tym kontekście Polska była postrzegana jako państwo o dużym stopniu poszanowania odmienności, w której szanuje się i toleruje odmienność kulturową, religijną.
Niestety, upadek państwowości Polski w XVIII wieku i podział kraju pomiędzy trzech zaborców, zmienił istotnie państwo pod względem terytorialnym, władczym, administracyjnym. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku struktura społeczna niepodległej Polski w wyniku lat zaborów mocno się zmieniła. Według spisu powszechnego z 1921 roku liczba ludności była 27 milionów z czego Polacy stanowili 69%. W tym czasie Polskę zamieszkiwała ponad 30 % społeczność mniejszości narodowych z czego najliczniejsze to: Ukraińcy, Żydzi, Białorusini, Niemcy. Lata po 1918 roku to kształtowanie się państw wielonarodowych, które były wynikiem rozpadu monarchii Austro-Węgierskiej. To rozpad monarchii europejskiej, która skupiała w swojej strukturze wiele narodowości, a po jej upadku, konieczne było zinstytucjonalizowanie statusu mniejszości narodowych w państwach, które w wyniku tego rozpadu stały się niepodległe. W latach 1918 – 1939 mniejszości narodowe w Polsce posiadały znaczący wpływ na kształt i charakter kształtującej się państwowości polskiej. Ta wielokulturowość, wieloreligijność, wielojęzykowość, kształtowała społeczeństwo II Rzeczpospolitej.
W wyniku II wojny światowej, kolejny raz uległy zmianie granice państwa polskiego. Zmieniły się istotnie granice wschodnie i zachodnie Polski. W wyniku tych wszystkich przesłanek zmieniła się zasadniczo struktura mniejszości narodowych w Polsce. Liczebność mniejszości narodowych zmniejszyła się stopniowo. Przymusowe w większości migracje objęły zarówno ludność pochodzenia polskiego jak nie polskiego. Te migracje spowodowały zasadniczą zmianę w strukturze powojennego społeczeństwa polskiego. Dodatkowym aspektem była zmiana systemu politycznego, na niedemokratyczny, którego podstawą była równość doktrynalna, która wykluczała wolność i równość jednostki, które to wartości stanowią fundament demokratycznych systemów politycznych. W kontekście mniejszości narodowych, skutkowało to tym, że żadna z mniejszości narodowych, zamieszkująca tereny polskie, nie mogła reprezentować swojej tożsamości, inności, w sferze publicznej. Zmienił się także stosunek wielkości liczebnej mniejszości narodowych w Polsce. Tak jak, w II Rzeczpospolitej najliczniejszą mniejszość stanowiła mniejszość ukraińska, ta w wyniku zmiany granic po II wojnie światowej w Polsce najliczniejszą mniejszością narodową stała się mniejszość niemiecka. Polska Rzeczpospolita Ludowa, która funkcjonowała do 1989 nie pozwalała na jakiekolwiek instytucjonalizowanie mniejszości narodowych. Wszelkie próby, takich działań nie spotykały się z aprobatą władz. ` Transformacja ustrojowa państw bloku wschodniego, zapoczątkowała zmianę w kwestii praw i wolności obywatelskich. Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, stanowiła podstawę do rejestracji ogólnie rzec ujmując wszelkich działań o charakterze społeczeństwa obywatelskiego, którego wymiarem jest niewątpliwie legalna działalność mniejszości narodowych. Większość środowisk, które charakteryzowały się poczuciem o charakterze mniejszości narodowych, zarejestrowała wówczas swoją działalność w postaci towarzystw społeczno- kulturalnych. Obecnie prawa mniejszości narodowych w Polsce, chronione są przez całą gamę aktów prawnych. Aktem nadrzędnym jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, zwłaszcza w artykule 35. który gwarantuje obywatelom polskim należącym do mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury. Ponadto w punkcie drugim tego artykułu, Konstytucja gwarantuje im prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i instytucji służących ochronie tożsamości religijnych, a także prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowych.
Bezpośrednio opisująca szczegółowo prawa mniejszości narodowych jest Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, która określa definicję mniejszości narodowej, etnicznej, i mniejszości o języku regionalnym. Nadaje im prawo między innymi do używania własnego języka jako pomocniczego przed organami gminnymi, przyznaje prawo po podwójnego nazewnictwa gmin, które te mniejszości zamieszkują i określa odpowiedni tryb legislacyjny w tej kwestii, upoważnia organy administracji publicznej do podejmowania działań, które mają na celu wspieranie i ochronę ich tożsamości. Prawa wyborcze mniejszości narodowych określa Ustawa z dnia 7 października 2011 roku Kodeks Wyborczy, który przewiduje zwolnienie komitetów wyborczych utworzonych przez organizacje mniejszości narodowych z wymogu przekroczenia 5% progu zaporowego.
Oprócz tych podstawowych wyżej wymienionych Ustaw, kwestie mniejszości narodowych w Polsce reguluje cały szereg innych ustaw, powoływane są wszelkiego rodzaju ciała doradcze, komisje, których celem jest ciągłe nadzorowanie i praca na rzecz dobrego funkcjonowania mniejszość narodowych.
Źródło:
https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/mniejszosci-narodowe/89741,Spoleczenstwo-II-Rzeczypospolitej.html
http://www.polska1918-89.pl/spoleczenstwo-ii-rzeczypospolitej,22.html
https://zpe.gov.pl/a/mniejszosci-narodowe-ii-rp-i-konflikty-na-tle-narodowosciowym/DRP76tecq
ttps://skgd.pl/wp-content/uploads/2019/01/Dariusz-Mastelski-Mniejszość-niemiecka-w-Polsce-w-latach-1945-2015.pdfhttps://www.google.com/search?client=firefox-b-d&q=ustawa+o+stowarzyszeniach
https://www.lublin.uw.gov.pl/podstawowe-akty-prawne-dotycz%C4%85ce-mniejszo%C5%9Bci
http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/prawo/zapisy-z-konstytucji-r/6481,Podstawowe-prawa.html
Mniejszości narodowe w Polsce, czas przeszły i obecny