Magdalena Ozimek-Hanslik

           

Każdy region ma na swej mapie miejsca emblematyczne, a więc takie, które skupiają w sobie przynajmniej kilka ważnych dla regionu, jego tożsamości, elementów. Nie inaczej jest w przypadku Opolszczyzny. Takim miejscem jest Góra św. Anny. W niej odnajdziemy elementy historii Opolszczyzny: zarówno tej geologicznej, jak i społeczno-politycznej. Współcześnie zaś jest to obszar ważny dla mieszkańców regionu jako miejsce praktyk religijnych w tym miejsce kultu św. Anny, miejsce pamięci o poległych w Powstaniach Śląskich, ale również jako teren, który posiada wyjątkowe walory krajobrazowe.

            Zacznijmy jednak od podstawowych danych. Góra św. Anny w pierwszej kolejności to nazwa wsi, położonej w odległości ok. 40 kilometrów na południe od stolicy regionu, w powiecie strzeleckim w gminie Leśnica. Geograficznie jest to obszar Górnego Śląska. Jednocześnie Góra św. Anny to nazwa wzniesienia, na którym częściowo znajduje się miejscowość. Jest ono najwyższym wzniesieniem na Wyżynie Śląskiej o wysokości 408 m n. p. m., znanym także pod swoją dawną nazwą Góra Chełmska jako że jest kulminacją Masywu Chełmu, mezoregionu Wyżyny Śląskiej.

            Jest to miejsce unikatowe pod względem krajobrazowym. Zlokalizowany jest tam jeden z trzech polskich parków geologicznych: Geopark Góra św. Anny, a także Rezerwat Przyrody Góra św. Anny, Park Krajobrazowy i obszar Natura 2000. Rejon Góry św. Anny, jak i cały Śląsk, 27 mln lat temu podlegał dynamicznym zmianom geologicznym. Wielkie ruchy górotwórcze skutkowały powstawaniem wulkanów. Obecnie wzniesienie swoim kształtem przypomina stożek wulkanu, nie jest to jednak góra wulkaniczna. Ta uległa zniszczeniu po latach aktywności, wyrzucie resztek magmy i zapadnięciu się, a następnie postępującej erozji, trwającej do dziś, która odsłoniła skały triasowe. To, co dzisiaj możemy zobaczyć, to fragment komina wulkanicznego. I to właśnie te  utwory triasowe, jak również piaskowce i zlepieńce zawierające odciski roślin z okresu karbonu sprawiają, że mamy do czynienia ze szczególnie cennym obszarem. Dodatkowo wyjątkowo bogatym florystycznie (aż 314 roślin naczyniowych, czyli widłaków i paprotników, tj. 1/5 tego typu flory na terenie województwa), między innymi w roślinność krytycznie zagrożoną (22 gatunki z regionalnej czerwonej listy). Ochroną tych zasobów zajmuje się właśnie zlokalizowany tam Rezerwat Przyrody. Od 2020 roku zwiedzający mogą korzystać z kładek widokowych, dzięki którym walory przyrodnicze Góry św. Anny i jej okolic są jeszcze lepiej widoczne.

            Równie ciekawe i istotne jest znaczenie tego terenu w odniesieniu do historii społeczno-politycznej. W okresie międzywojennym, gdy tuż po I Wojnie Światowej kształtowały się granice II Rzeczpospolitej, Góra św. Anny stała się areną krwawych starć. Kiedy w 1918 roku Polska odzyskiwała niepodległość i nie wszystkie jej granice były ustalone, problematyczna sytuacja dotyczyła również Śląska, którego charakter był specyficzny. Był (i jest) to region pogranicza i z dzisiejszej perspektywy wielokulturowy, bo podlegający wpływom kilku kultur (czeskiej, niemieckiej, polskiej), oraz zmieniający na przełomie dziejów swoją przynależność państwową. Na Śląsku dynamicznie rozwijał się przemysł, co sprawiało, że był to także obszar intratny gospodarczo, między innymi ze względu na liczne kopalnie węgla kamiennego i huty żelaza. W związku z czym żywo zainteresowane były nim zarówno Polska, jak i Niemcy. Doprowadziło to po konferencji wersalskiej w 1918 r. do przygotowań do plebiscytu, w którym mieli wypowiedzieć się mieszkańcy Śląska – czy chcą przynależeć do Niemiec, czy do Polski. W wyniku wielu napięć politycznych i społecznych doszło do wybuchu najpierw I Powstania Śląskiego w 1919 r., II Powstania Śląskiego w 1920 r. i poplebiscytowego III Powstania Śląskiego w 1921 r. Podczas tego ostatniego, w ostatniej dekadzie maja miała miejsce bitwa w rejonie Góry św. Anny, w której starli się powstańcy z niemieckimi oddziałami Freikorpsu (niemieckie oddziały paramilitarne). Po II Wojnie Światowej zdecydowano, że powstanie pomnik upamiętniający powstańców. Wybrano projekt Xawerego Dunikowskiego, który możemy podziwiać po dziś dzień jako Pomnik Czynu Powstańczego.

            Symboliczny jest fakt, iż rozpościera się on nad amfiteatrem, który powstał w miejsce kamieniołomu, z którego wcześniej wydobywano wapienie. Góra św. Anny pozostała w granicach państwa niemieckiego, a więc w późniejszym czasie III Rzeszy. Chcąc podkreślić niemiecki zarząd na tych ziemiach i typowy dla architektury niemieckiej tamtych czasów monumentalizm, zbudowano w pobliżu amfiteatru mauzoleum, w którym upamiętniono poległych Niemców we wspomnianej bitwie. Zniszczono je po roku 1945, gdy na te ziemie przybyła Armia Czerwona, a jurysdykcję przejęło państwo polskie. Jest to charakterystyczne dla historii Opolszczyzny, w której historię, wplecione są elementy historii niemieckiej.

            Obecnie Góra św. Anny to także kompleks klasztoru franciszkanów i sanktuarium św. Anny, gdzie odbywa się wiele uroczystości religijnych wyznania rzymskokatolickiego. Kościół pochodzi z końca XVI wieku i jest budowlą gotycką, klasztor z kolei datowany jest na wiek XVII. Zajmują one szczególne miejsce w praktykach religijnych mieszkańców zarówno województwa opolskiego, jak i śląskiego.

            Te wszystkie elementy czynią z Góry św. Anny miejsce, które będąc na Opolszczyźnie, ale i chcąc dotknąć jej historii i tożsamości, warto odwiedzić.

 

Pomnik Czynu Powstańczego i amfiteatr, zdj. M. Ozimek-Hanslik

 

Źródła:

Góra św. Anny. Geopark Krajowy, http://geopark-goraswanny.pl/5/aktualnosci.html.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu, http://przyrodaslaska.pl/37/rezerwat-przyrody-gora-swietej-anny.html.

Zespół Opolskich Parków Krajobrazowych, http://zopk.pl/pl/pk-gora-sw-anny/o-parku#.

100-lecie Powstań Śląskich, https://powstania.slaskie.pl/.

Góra św. Anny – ważne miejsce na mapie Opolszczyzny

26 października 2021