Magdalena Ozimek-Hanslik

           

Jednym z rozpoznawalnych punktów na mapie, ale i w świadomości mieszkańców Opolszczyzny jest rzeka Mała Panew, zlokalizowana w obszarze Wyżyny Śląskiej i Równiny Opolskiej, która swój początek ma w okolicach Koziegłów w województwie śląskim, zaś w województwie opolskim, w północnej części Opola uchodzi do rzeki Odry. Gdy przyjrzymy się jej na mapie, zobaczymy jak niezwykle meandrujący kształt posiada. Obecnie jej podstawowy walor turystyczny jest słusznie kojarzony ze spływami kajakowymi w malowniczych zakątkach historycznego Śląska.

            To jednak tylko jeden z elementów jej charakterystyki. Wszak wokół tej rzeki skupiona jest znaczna część dziedzictwa industrialnego tego regionu. To w mniej lub bardziej bezpośrednim sąsiedztwie funkcjonowały liczne zakłady hutnicze, które dzięki m.in. niej tutaj powstały. Pierwsze wzmianki o hutnictwie – oczywiście adekwatnym do swoich czasów – na tych ziemiach sięgają już XVI wieku. Było to wynikiem sprzyjających warunków takich jak woda, lasy, a przede wszystkich bogate złoża rudy darniowej, która służyła do wytopu żelaza w procesie obróbki termicznej, do czego pierwotnie służyły dymarki (pierwowzór późniejszych pieców hutniczych). W rezultacie czego większość kuźnic oraz zakładów hutniczych zlokalizowana była na obszarze dzisiejszych powiatów strzeleckiego i opolskiego.

            Emblematyczną dla tej gałęzi przemysłu rozwijanego na terenie Opolszczyzny jest Huta Małapanew, huta żelaza. Jest ona zarazem najstarszą działającą hutą w Polsce. Jako datę jej założenia podaje się rok 1754, kiedy to rozpalono pierwszy piec, co było pokłosiem wydanego rok wcześniej rozkazu jej założenia przez Fryderyka II, króla pruskiego (wówczas ten obszar był objęty jurysdykcją państwa pruskiego). Zlokalizowano ją pomiędzy Krasiejowem a Schodnią, nieco ponad 30 kilometrów na wschód od Opola. Z czasem miejscowość ta zyskała nazwę Ozimek, a sama huta miano Królewska Huta Malapane w Ozimku. Miała ona przede wszystkim odpowiadać na zapotrzebowania militarne, jako że był to okres częstych zmagań wojennych (m.in. Wojny Śląskie). Rola ta, jako podstawa funkcjonowania huty powracała w historii jeszcze kilkukrotnie.

            Warto podkreślić, że hutnictwo świadczyło o rozwoju danego regionu, ale i go umożliwiało. W tym sensie było znakiem nowoczesnego państwa. Do tego stopnia, że aż do połowy wieku przelicznik produkcji stali na jednego mieszkańca traktowano jako wskaźnik rozwoju gospodarczego. Udziałem hutnictwa była rewolucja przemysłowa utożsamiana z wynalezieniem maszyny parowej, niezbędnej dla nowoczesnego przemysłu. Zakład w Ozimku dostarczał na potrzeby przemysłu coraz to nowszych maszyn parowych. Ponadto Huta Malapane odznaczała się innowacyjnością w samym procesie produkcji. Otóż, to w Ozimku po raz pierwszy w Europie, pod koniec XVIII wieku, jako wsadu do pieca użyto rudy i koksu zamiast węgla drzewnego, jak również zrezygnowano z glinianych form odlewniczych na rzecz formowania w piasku. Od końca XVIII wieku produkowano w niej także mosty i ich elementy. W 1827 roku oddano do użytku most nad Małą Panwią w Ozimku, który był wyrobem ozimskiego zakładu. Jest to konstrukcja wisząca, wykonana w pełni z żelaza i obecnie stanowi najstarszą tego typu funkcjonującą konstrukcję na świecie. Była wykorzystywana jako wzór dla wielu podobnych budowli. Charakteryzowała się innowacyjnością w tamtym czasie ze względu na wykonanie wszystkich elementów z żelaza. I to właśnie mosty rozsławiły tutejszą hutę.

            Poza Ozimkiem warto wspomnieć, że huty były (a i niektóre nadal są) położone w okolicach, m.in. w Zagwiździu, gdzie również można odwiedzić Regionalną Salę Muzealną, zlokalizowaną w historycznych zabudowaniach młotowni Huty Żelaza w Zagwiździu.

            Dzisiaj możemy zwiedzać Muzeum Hutnictwa Doliny Małej Panwi w Ozimku, gdzie można obejrzeć cały szereg rozmaitych wyrobów, jakie huta produkowała, także elementy maszyny parowej. Ponadto możemy przejść nad Małą Panwią wspomnianym wiszącym mostem żelaznym z 1827 r., który jest jednym z najcenniejszych zabytków na Opolszczyźnie. Przypomina on o czasach świetności tego przemysłu w regionie i o tym, że dziedzictwo przemysłowe, w tym hutnictwo, jest ważną częścią składową tożsamości regionalnej. Dlatego też podjęto starania, aby most został wpisany na listę Pomników Historii, do czego doprowadzono w 2017 r.

           

Wiszący, żelazny most łańcuchowy na rzece Mała Panew w Ozimku, zdj. M. Ozimek-Hanslik     

 

Źródła:

Muzeum Hutnictwa Doliny Małej Panwi, http://muzeum-hutnictwa.eu/.

Stowarzyszenie Doliny Małej Panwi, http://sdmp.eu/.

Gmina Ozimek, https://ozimek.pl/.

Urząd Gminy w Murowie,

J. T. Juros, W Dolinie Małej Panwi. Historia fryderycjańskiej osady hutniczej Ozimek/Malapne od 1754 do 1945 roku, Ozimek 2020.

Huta Małapanew, https://malapanew.pl/.

Hutnictwo, https://encyklopedia.pwn.pl/.

Hutnictwo jako istotny element dziedzictwa i tożsamości regionu

26 października 2021