Obok władzy ustawodawczej i wykonawczej, elementem trójpodziału władzy jest również władza sądownicza. Jest ona odrębna i niezależna od pozostałych władz, wydaje wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Władza sądownicza w Polsce, według Konstytucji z 1997 roku, jest sprawowana przez sądy i trybunały. Wymiar sprawiedliwości sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz wojskowe. Ustawa zasadnicza wskazuje dwa trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.

 

Władza sądownicza rozstrzyga spory prawne, a także sprawdza zgodność działania innych organów z prawem. Bardzo ważna jest niezawisłość sędziowska, którą potwierdza Konstytucja. Niezawisłość oznacza, że sędziowie sprawując swój urząd, wypełniając swoje obowiązki, podlegają jedynie Konstytucji oraz ustawom. Nikt, tzn. ani organy władzy państwowej, ani żadna osoba, nie może wywierać nacisku na sędziów, ani na treść wyroków czy orzeczeń. Niezawisłość sędziowską gwarantuje m.in. to, że sędziowie powoływani są na czas nieoznaczony. Ważne jest też, że sędzia może być pozbawiony urzędu tylko na mocy orzeczenia sądu, posiada immunitet, a do odpowiedzialności karnej może być pociągnięty tylko za zgoda sądu. Warto pamiętać, że sędzia nie może być członkiem partii politycznej, związku zawodowego ani nie może prowadzić żadnej działalności publicznej, której nie da się pogodzić z zasadami niezawisłości sędziów i niezależności sądów.  

 

Sądy powszechne

 

Sądy powszechne zajmują się sprawami cywilnymi, karnymi, z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, a także prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Nie zajmują się sprawami zastrzeżonymi dla sądów administracyjnych, wojskowych i Sądu Najwyższego. Do sądownictwa powszechnego należą sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Sędziów sądów powszechnych powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sądami kierują prezesi sądów, powoływani przez ministra sprawiedliwości.

 

Warto odnotować, że postępowanie sądowe w Polsce oparte jest na zasadzie dwuinstancyjności. Oznacza to, że w uzasadnionych przypadkach od orzeczenia sądu można się odwołać do sądu wyższej instancji. Sądami pierwszej instancji są przede wszystkim sądy rejonowe. Działają one w obrębie gminy (kilku gmin) albo jej części. W sądach rejonowych działają wydziały cywilne, karne, rodzinne i nieletnich, gospodarczy czy ksiąg wieczystych. Sądami pierwszej instancji mogą też być sądy okręgowe, które są też sądami drugiej instancji, gdy rozpatrują apelację od orzeczenia sądu rejonowego. Tu znajdziemy m.in. wydział cywilny, karny, gospodarczy i kontroli danych telekomunikacyjnych, pocztowych i internetowych. Sądami drugiej instancji są sądy apelacyjne.

 

Trybunały

 

Trybunał Konstytucyjny, który zgodnie z Konstytucją RP jest niezależny od władzy politycznej, stoi na straży zgodności prawa z konstytucją. Składa się z 15 sędziów, wybieranych przez Sejm spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Kadencja sędziego trwa 9 lat. Należy podkreślić, że orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Trybunał Konstytucyjny orzeka m.in. w sprawach zgodności ustaw z konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Stwierdza też, czy z Konstytucją zgodne są cele lub działalność partii politycznych, a także rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa.

 

Trybunał Stanu egzekwuje odpowiedzialność najwyższych organów państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy. W stan oskarżenia można postawić m.in. Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, a także prezesa Narodowego Banku Polskiego. Przed Trybunałem Stanu mogą także odpowiadać ministrowie, posłowie i senatorowie, jeśli okaże się, że np. osiągali korzyści majątkowe ze Skarbu Państwa. Warto pamiętać, że odpowiedzialność dotyczy wyłącznie działań związanych z pełnionym stanowiskiem lub zakresem urzędowania. Oskarżenie wnosi Zgromadzenie Narodowe, Sejm lub Senat. Trybunał składa się z 19 osób: przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, dwóch zastępców i 16 członków, powoływanych przez Sejm na czas kadencji, spoza grona posłów i senatorów.

 

Czytaj także:

Władza sądownicza

26 października 2021