Władzę wykonawczą w Polsce sprawuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej oraz Rada Ministrów. Mamy więc do czynienia z modelem charakterystycznym dla systemów parlamentarno-gabinetowych, w których występuje dualizm władzy, czyli podzielona władza wykonawcza. Najważniejszym ośrodkiem władzy wykonawczej jest Rada Ministrów na czele z Prezesem Rady Ministrów, czyli premierem. Warto podkreślić, że Prezydent RP nie pełni jedynie funkcji reprezentacyjnej, ale ma wyraźnie określone, ważne kompetencje. Wzajemne relacje pomiędzy ośrodkami władzy wykonawczej są złożone i bywają skomplikowane, szczególnie, gdy prezydent nie wywodzi się z rządzącego ugrupowania (kohabitacja).

 

Prezydent

 

Prezydent RP wybierany jest na pięcioletnią kadencję i może być wybrany ponownie tylko raz. Wybory są powszechne, równe, bezpośrednie i tajne. Kandydować może każda osoba posiadająca polskie obywatelstwo, mająca ukończone 35 lat i korzystająca z pełni praw wyborczych. Konieczne jest również zebranie 100 tys. podpisów obywateli.

 

To Prezydent zarządza wybory do Sejmu i Senatu, a w określonych w Konstytucji przypadkach decyduje o skróceniu kadencji parlamentu. Jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych, mianuje i odwołuje ambasadorów, a także ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Warto pamiętać, że Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych. W sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa – na wniosek Prezesa Rady Ministrów – mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, a także zarządza powszechną lub częściową mobilizację.

 

Prezydent nadaje obywatelstwo polskie, ordery i odznaczenia. Ciekawą kompetencją jest prawo łaski. Prezydent RP ma prawo ułaskawić skazanego, czyli uwolnić go częściowo lub całkowicie „od skutków karnych prawomocnego wyroku”. Trzeba pamiętać, że akt łaski nie zmienia wyroku sądu i nie podważa winy skazanego.

 

Pierwsze powszechne wybory prezydenckie w III Rzeczypospolitej Polskiej odbyły się w 1990 r. – wybrano wówczas Lecha Wałęsę. Tylko raz prezydent został wybrany w I turze – był to Aleksander Kwaśniewski, ubiegający się w 2000 r. o reelekcję. Najwyższa frekwencja wyborcza została odnotowana w drugiej turze w 1995 roku i wyniosła 68,23 proc. – to rekord wszystkich wyborów w Polsce po roku 1989. W ostatnich wyborach prezydenckich w 2020 roku, też w drugiej turze, udało się zbliżyć do tego wyniku i przy frekwencji 68,18 proc. wybrany został, ubiegający się o reelekcję, aktualnie urzędujący prezydent Andrzej Duda.

 

Rada Ministrów

 

Rada Ministrów to rząd, inaczej – gabinet. Składa się z premiera – Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Ministrowie stoją na czele poszczególnych resortów, czyli kierują działami administracji rządowej. Do najważniejszych, kluczowych ministerstw zalicza się m.in. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych czy Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

 

Rząd powoływany jest po wyborach parlamentarnych i w Polsce najczęściej tworzy go większość parlamentarna, czyli zawiązujące koalicję rządową zwycięskie ugrupowania. Rządy mniejszościowe zdarzały się rzadziej i najczęściej były przejawem kryzysu politycznego. W powołaniu rządu udział bierze Prezydent i Sejm, który udziela gabinetowi wotum zaufania. Prezydent, na wniosek premiera, dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów.

 

Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. Do niego należą sprawy polityki państwa, które nie są zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego. Politycznie jest odpowiedzialny przed Sejmem, który może udzielić mu wotum nieufności. Wówczas następuje dymisja i konieczne jest powołanie nowego rządu. Indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną poszczególni członkowie rządu ponoszą przed Trybunałem Stanu.

 

Premier reprezentuje Radę Ministrów i kieruje jej pracami, jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. W polskiej praktyce politycznej nie ugruntował się zwyczaj pełnienia tej funkcji przez lidera zwycięskiego ugrupowania. Taka sytuacja zdarzyła się zaledwie kilka razy (Leszek Miller z Sojuszu Lewicy Demokratycznej w 2001 r., Jarosław Kaczyński z Prawa i Sprawiedliwości w 2006 r., Donald Tusk z Platformy Obywatelskiej w 2007 i 2011 r.). Pierwszym premierem, który stał na czele rządu przez całą kadencję był D. Tusk (2007-2011). Obecnie funkcję Prezesa Rady Ministrów sprawuje Mateusz Morawiecki (PiS).

 

Czytaj także:

 

Władza wykonawcza

26 października 2021