info@edukacja-innowacja-przyszlosc.pl

System bezpieczeństwa państwa, nazywany również systemem bezpieczeństwa narodowego, w polskiej nomenklaturze naukowej jest pojęciem niejednoznacznym i nie ma jednej obowiązującej definicji. Na taki stan rzeczy wskazuje m.in. Waldemar Kitler[1]. Niemniej jednak pomimo rozproszenia kwestii związanych z bezpieczeństwem narodowym i ich systemowym ujęciem co rusz podejmowane są próby usystematyzowania omawianego problemu. Jedną z takich prób podjęto w 2013 roku w dokumencie pt. „Strategia rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022”, który został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 9 kwietnia 2013 roku (dalej: SRSBN RP). Dokument ten definiuje cel systemu bezpieczeństwa narodowego jako: „[…] odpowiednie przygotowanie i wykorzystanie sił oraz środków będących w dyspozycji państwa do przeciwdziałania zagrożeniom godzącym w przetrwanie narodu i państwa, integralność terytorialną, niezależność polityczną i suwerenność, sprawne funkcjonowanie instytucji państwa oraz rozwój społeczno-gospodarczy. Jest on systemem obejmującym zarówno elementy bezpieczeństwa zewnętrznego, jak i wewnętrznego, ukierunkowanym na zapewnienie bezpieczeństwa narodowego w powiązaniu z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju”[2]. Podobnie jak w zapisie w SRSBN RP z 2013 roku system bezpieczeństwa narodowego zdefiniowany został w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego z 2014 roku. W dokumencie tym wskazano, że system bezpieczeństwa narodowego „obejmuje siły, środki i zasoby przeznaczone przez państwo do realizacji zadań w tym obszarze, odpowiednio zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane. Składa się on z podsystemu kierowania i podsystemów wykonawczych, w tym podsystemów operacyjnych (obronny i ochronne) oraz podsystemów wsparcia (społeczne i gospodarcze)”[3].

Tak definiowane pojęcie systemu bezpieczeństwa narodowego można uznać za obowiązujące, ponieważ od 2014 roku nie wskazano równie zwartych i zamkniętych definicji, dobrze oddających istotę omawianego tematu. W tym miejscu należy zaznaczyć, że w nowej, obecnie obowiązującej Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 12 maja 2020 roku nie znalazły się zapisy odnoszące się do istoty i definicji systemu bezpieczeństwa narodowego. W takiej sytuacji należy odwoływać się do definicji wcześniejszych.

Warto w tym miejscu za Piotrem Mickiewiczem nieco rozszerzyć powyższy katalog o takie czynniki, jak system prawny, system polityczny, strategie bezpieczeństwa narodowego, armia, infrastruktura krytyczna, sojusze międzynarodowe oraz poziom edukacji i świadomość obywateli[4]. Aby system bezpieczeństwa państwa funkcjonował w sposób należyty, niezbędne są odpowiednie organy i narzędzia, za pomocą których państwo kreuje politykę bezpieczeństwa. Do tych organów i narzędzi polityki bezpieczeństwa państwa zaliczamy m.in.: instytucje władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, na poziomie centralnym i samorządowym, służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli (Policja, Państwowa Straż Pożarna, Wojsko Polskie), system ochrony zdrowia, służby wywiadowcze i kontrwywiadowcze itd. Ze względu na swoją złożoność oraz liczbę podmiotów wchodzących w skład systemu bezpieczeństwa państwa system ten powinien posiadać strukturę modułową, dzięki której łatwiejsze staje się zarządzanie bezpieczeństwem państwa. Na modułowość systemu bezpieczeństwa państwa wskazują również badacze (m.in. Piotr Mickiewicz, Andrzej Czupryński, Janusz Falecki, Rafał Kochańczyk)[5]. Piotr Mickiewicz wskazuje na cztery zasadnicze moduły systemu bezpieczeństwa państwa:

• podsystem kierowania bezpieczeństwem państwa;
• podsystem bezpieczeństwa społecznego;
• podsystem bezpieczeństwa gospodarczego;
• podsystem bezpieczeństwa militarnego[6].

Kolejność wymienionych modułów/podsystemów bezpieczeństwa państwa nie jest przypadkowa. Kluczowy bowiem jest podsystem kierowania, w którym ogniskują się procesy decyzyjne na szczeblu centralnym i samorządowym oraz służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obywateli. Celem tego podsystemu, według P. Mickiewicza, jest zachowanie ciągłości procesu decyzyjnego, niezbędnego dla utrzymania zdolności obronnych państwa przed zagrożeniami różnego typu[7]. Z kolei A. Czupryński postrzega misję tego systemu jako „tworzenie podstaw prawnych do funkcjonowania systemu, monitorowanie zagrożeń i zapobieganie ich powstawaniu, koordynowanie usuwania ich skutków oraz kierowanie obroną państwa”[8]. Podsystem ten tworzony jest przede wszystkim przez Prezydenta RP, Radę Ministrów z Prezesem Rady Ministrów na czele, Parlament, a prawne ramy kierowania bezpieczeństwem narodowym zostały szczegółowo opisane w ustawach. Warto podkreślić, że w dotychczasowym prawodawstwie polskim brakuje jednej ustawy porządkującej i regulującej wszystkie kwestie odnoszące się do podsystemu kierowania bezpieczeństwem państwa. Na taki stan rzeczy wskazuje m.in. A. Czupryński, postulując potrzebę jak najszybszego wprowadzenia stosownej ustawy[9]. Obecnie liczba aktów prawnych dotyczących kompetencji zarządczych w odniesieniu do kierowania bezpieczeństwem państwa oraz szeroko rozumianego zarządzania kryzysowego i sfery bezpieczeństwa jest bardzo duża. Wystarczy wspomnieć tylko: Konstytucję RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Ustawę o obronie ojczyzny, Ustawę o Policji, Ustawę o Państwowej Straży Pożarnej, Ustawę o zarządzaniu kryzysowym, Ustawę o stanie wyjątkowym, Ustawę o Agencji Wywiadu i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz wiele innych. Dodatkowo na proces kierowania bezpieczeństwem państwa składają się akty prawne w formie rozporządzeń oraz regulaminy sankcjonujące funkcjonowanie służb i organów administracji. Kierowanie bezpieczeństwem państwa, według A. Czupryńskiego, sprowadza się do kierowniczej roli Prezydenta RP współpracującego z Radą Ministrów w zakresie obrony państwa, bieżącego kierownictwa w zakresie obronności przez Radę Ministrów oraz działań z zakresu zarządzania kryzysowego realizowanych przez Radę Ministrów, wojewodów, starostów, prezydentów i burmistrzów miast oraz wójtów wsi[10].

Źródła:

B.Maziarz, M. Mazurkiewicz, L. Rubisz, A. Drosik, K. Minkner, Bezpieczeństwo państwa – wybrane problemy. Podręcznik akademicki, Opole 2021.

W. Kitler, System bezpieczeństwa narodowego RP – aspekty prawno-organizacyjne, „Wiedza Obronna” 2019, t. 268, nr 3.

Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 5 listopada 2014, pkt 15, s. 13.

P. Mickiewicz, System bezpieczeństwa narodowego w rozwiązaniach systemowych wybranych państw, Difin, Warszawa 2018.

A. Czupryński, J. Falecki, R. Kochańczyk, Policja w systemie bezpieczeństwa narodowego, Wydawnictwo Naukowe Akademii WSB, Dąbrowa Górnicza 2021.